Organizacje polonijne a rejestracja polskich grobów wojennych w Niemczech:

Ograniczenia i możliwości.

W kontekście międzynarodowych umów oraz krajowych przepisów prawnych dotyczących opieki nad grobami wojennymi, rola organizacji polonijnych w Niemczech jest ściśle określona. Dokumenty takie jak niemiecka ustawa o grobach wojennych (Graebergesetz) oraz Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy wyznaczają ramy prawne regulujące te kwestie, jednocześnie wskazując na liczne ograniczenia, z jakimi borykają się organizacje polonijne w Niemczech.

Zgodnie z zapisami Traktatu polsko-niemieckiego o dobrym sąsiedztwie oraz porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec w sprawie grobów wojennych, głównymi podmiotami odpowiedzialnymi za rejestrację i utrzymanie grobów wojennych są wyznaczone organizacje: „Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa” w Polsce oraz „Volksbund Deutsche Kriegsgraeberfuersorge e.V.” w Niemczech. Artykuł 32 ust. 3 Traktatu oraz odpowiednie artykuły Porozumienia zobowiązują państwa do wspierania tych organizacji, jednak nie nadają bezpośrednich praw ani roszczeń indywidualnym osobom czy organizacjom prywatnym (polonijnym). Warto również zaznaczyć, że obowiązki Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, która została rozwiązana w 2016 roku, przejęły Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Pamięci Narodowej.

Ustawa o grobach wojennych (Graebergesetz) w Niemczech nakłada obowiązek ustalenia i ochrony grobów wojennych na kraje związkowe, które delegują te zadania na poszczególne gminy. Przepisy te nie przewidują praw dla osób trzecich, w tym organizacji polonijnych, do samodzielnej rejestracji grobów. Oznacza to, że Polacy mieszkający w Niemczech oraz polonijne organizacje nie posiadają formalnych uprawnień do samodzielnego ingerowania w proces rejestracji i ochrony polskich grobów wojennych na terenie Niemiec.

Z perspektywy historycznej i prawnej, próby wpływania na te procesy bez wsparcia odpowiednich niemieckich organów mogą okazać się nie tylko nieskuteczne, ale również sprzeczne z obowiązującymi regulacjami. Dlatego też, aby skutecznie działać na rzecz ochrony polskich grobów wojennych w Niemczech, organizacje polonijne muszą dążyć do ścisłej współpracy z uznanymi instytucjami, które posiadają prawne uprawnienia w tym zakresie. Współpraca ta, oparta na dialogu i zrozumieniu obowiązujących przepisów, może przyczynić się do zachowania pamięci o polskich bohaterach, którzy spoczywają na niemieckiej ziemi.

Ostatecznie, sytuacja organizacji polonijnych w kontekście rejestracji  grobów polskich ofiar II wojny światowej  w Niemczech jest moim zdaniem beznadziejna. Aspekt prawny ukazuje nam liczne ograniczenia wynikające z obowiązujących przepisów prawa międzynarodowego i krajowego. Jednakże, mimo tych trudności, poprzez współpracę z wcześniej wspomnianymi instytucjami, istnieje  znikoma, teoretyczna możliwość skutecznego działania na rzecz ochrony polskich grobów wojennych.