Pamięć o polskich ofiarach wojny wymaga działań na rzecz ratowania autentycznych miejsc pamięci, nie tylko symbolicznych gestów.

Z pełnym szacunkiem dla wszystkich inicjatyw upamiętniających ofiary II wojny światowej, zarówno w Niemczech, jak i w Polsce, chciałbym podzielić się refleksją wynikającą z moich wieloletnich badań nad losem polskich grobów wojennych w Niemczech. Moim celem nie jest krytyka dla samej krytyki, lecz zwrócenie uwagi na kwestie, które – moim zdaniem – wymagają pilniejszego działania, by prawdziwa pamięć o polskich ofiarach nie została utracona.

W ostatnich dniach pojawiła się informacja o ustawieniu w Berlinie „kamienia pamięci” poświęconego polskim ofiarom II wojny światowej. Inicjatywa ta, na pierwszy rzut oka, wydaje się szlachetna. Jednak jako osoba zaangażowana w dokumentowanie polskich grobów wojennych w Niemczech, widzę w niej próbę upamiętnienia, która jednak nie rozwiązuje najważniejszego problemu – ratowania istniejących miejsc pamięci.

W rzeczywistości bowiem najcenniejszymi i najprawdziwszymi świadkami tamtych wydarzeń są istniejące polskie groby – rozsiane na setkach niemieckich cmentarzy, czasami zapomniane, a niejednokrotnie już bezpowrotnie utracone. Żaden nowy kamień nie zastąpi miejsca, gdzie naprawdę spoczywają polskie ofiary wojny.

Długo wahałem się, czy powinienem zabierać publicznie głos w sprawie takich inicjatyw jak „kamień pamięci w Berlinie”. Nie chciałem być postrzegany jako krytykant, który nie docenia wysiłków innych. Jednak dziś, widząc realną skalę zaniku polskich miejsc pamięci w Niemczech, wiem, że mam obowiązek o tym mówić. Jestem jednym z najlepiej poinformowanych w tej kwestii.Widzę, jak na przestrzeni lat zostało utraconych o wiele za dużo prawdziwych świadectw historii.

Wobec tej rzeczywistości stawianie kolejnych kamieni pamięci, zamiast ratowania istniejących mogił, przypomina wznoszenie pomników na gruzach grobów utraconych.

Nie neguję potrzeby symbolicznych znaków pamięci. Ale musimy zrozumieć: największym obowiązkiem naszego pokolenia jest ocalenie istniejących polskich grobów wojennych. To one są ostatnimi, autentycznymi świadkami losu Polaków podczas II wojny światowej – robotników przymusowych, jeńców wojennych, niewinnych dzieci, ofiar okupacji. Jeśli dziś nie podejmiemy zdecydowanych kroków, jutro pozostaną nam tylko puste słowa i zimne kamienie – świadectwa naszego zaniechania.

Projekt Ostoja Pamięci powstał właśnie po to: by dokumentować, przypominać i – w miarę możliwości – chronić to, co jeszcze można ocalić.

Zanim ustawimy kolejne symboliczne kamienie, zatrzymajmy się i spójrzmy na te prawdziwe — na krzyże i nagrobki, na zapomniane nazwiska polskich dzieci, kobiet i mężczyzn.

Bo kiedy znikną ich groby – zniknie pamięć o ich losie.A z czasem zniknie i prawda.

Tekst ten został napisany w duchu troski o zachowanie autentycznej pamięci historycznej. Wyrażone opinie mają na celu zwrócenie uwagi na problem zaniku realnych miejsc pamięci i wynikają z własnych badań oraz doświadczeń. Artykuł nie ma na celu podważania wartości inicjatyw upamiętniających, lecz wskazuje na konieczność równoczesnej ochrony istniejących polskich grobów wojennych jako bezcennych świadectw naszej historii.